Акыркы он жылдын ичинде айыл чарба рыноктору үчүн заманбап инфраструктураны түзүү боюнча, долбоорлор өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн экономикасынын өсүшүнө жана өнүгүшүнө көмөк көрсөтүүнүн маанилүү багыттарынын бири катары таанылды.
Ошого ылайык, жаңылоо жана өркүндөтүү максатында ишке ашырылып жаткан программалар жана долбоорлор: мыйзамдык базаны, кредиттик (финансылоо), камсыздандыруу жана маалыматтык системаларды, ошондой эле айыл чарба рынокторунун ишмердигинде ачык-айкындуулукка жетишүү – ар дайым мамлекеттик органдардын көңүл борборунда болуп келген жана бул өлкөлөрдө жеке ишкерлер.
Инфраструктураны өркүндөтүүнүн жана айыл чарба продукцияларынын рыногун уюштуруунун багыттарынын бири болуп, складдык күбөлүктөрдүн күрөөсү менен кредиттөө (финансылоо) системасын киргизүү аркылуу, айыл чарба өндүрүшүн жеткиликтүү кредиттөөнүн (финансылоонун) атайын системасын түзүү боюнча долбоорлор саналат.
Бул система айыл чарба продукциясын өндүрүүчүлөргө жана кайра иштетүүчүлөргө альтернативалуу мүмкүнчүлүктөрдү берет:
– алардын бүтүмдөрүн кыска мөөнөттүү каржылоо мүмкүнчүлүгүнө;
– баалардын сезондук өзгөрүүсүн пайдалуу пайдалануу;
– алардын продукциясын ишенимдүү жана сапаттуу сактоо.
2018-жылы Кыргыз Республикасынын Экономика министрлиги «Кыргызстан Банктар Бирлиги» Юридикалык жактардын Ассоциациясынын демилгеси боюнча иштелип чыккан КР ЖКнын кароосуна киргизген. «Кампалар жана кампа күбөлүктөрү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын № 40 мыйзамы 2018-жылдын 17-апрелинде кабыл алынган.
Мыйзамда айыл чарба өндүрүүчүлөрүнө кампа күбөлүгү менен банктык кредит берүү аркылуу агроөнөр жай тармагын мамлекеттик колдоонун дагы бир түрү каралган.
Мыйзамга ылайык, айыл чарба продукциясын сактаган кампа, Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлигинен каттоодон өтүү үчүн зарыл болгон документтерди тапшырышы керек.
Кампа каттоодон өткөндөн кийин, кампалардын бирдиктүү мамлекеттик реестрине киргизилет, бул анын бирдиктүү жана кош кампа квитанцияларын берүүгө укук жөндөмдүүлүгүн билдирет.
Өз кезегинде жөнөкөй жана бирдиктүү жана кош кампа күбөлүктөрүнүн бирдиктүү мамлекеттик реестринде катталууга тийиш, аны Кыргыз Республикасынын Экономика жана Коммерция Министирлигине караштуу Финансы рыногун жөнгө салуу жана көзөмөлдөө кызматы жүргүзөт.
Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2019-жылдын 30-июлундагы “Товарлардын кампалары жана кампа күбөлүктөрү жөнүндө” Кыргыз Республикасынын Мыйзамын ишке ашыруу боюнча чаралар тууралуу” № 377 токтому менен бекитилген:
– Кампалардын бирдиктүү мамлекеттик реестрин жүргүзүүнүн тартиби жөнүндө жобо;
– Кош кампа күбөлүктөрүнүн бирдиктүү мамлекеттик реестрин жүргүзүүнүн тартиби жөнүндө жобо;
– Кампалардын класстарына талаптар.
Складдык квитанцияларды жүгүртүүдө негизги ролду кампалар жана айыл чарба продукциясын өндүрүүчүлөр ойногондуктан, Кыргыз Республикасынын айыл чарба министрлиги, Кыргыз Республикасынын аймагында складдык чектердин жүгүртүүсүн жүзөгө ашыруу боюнча жооптуу орган болуп саналат.
Евразия экономикалык биримдигинин алкагында Евразия экономикалык биримдигинин алкагында айыл чарба продукциясынын кампа чектерин берүү (чыгаруу), жүгүртүү жана сатып алуу эрежелери жөнүндө эл аралык макулдашууну иштеп чыгуу боюнча иштер жүрүп жатат, анын тексти ЕЭК Кеңешинин 2021-жылдын 24-декабрындагы №26 Жарлыгы менен бекитилген жана ага кол коюу үчүн зарыл болгон мамлекеттик ички жол-жоболорду жүргүзүү үчүн ЕАЭБге мүчө мамлекеттерге жөнөтүлгөн.
КР АЧМнын 2019-жылдын 9-июлундагы № 232 буйругу менен Макулдашууну иштеп чыгуу боюнча Евразия экономикалык комиссиясында өз ара аракеттенүү үчүн «Кампа күбөлүктөрү боюнча даттануу» багыты боюнча жумушчу топ түзүлдү, анын курамына Экономика жана Коммерция Министирли өкүлдөрү, КР Улуттук банкы, Финансылык көзөмөл кызматы кирет.
Учурда Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлиги кампалардын бирдиктүү мамлекеттик реестрин түзүүнүн үстүндө иштеп жатат. Кыргыз Республикасынын Өкмөтүнүн 2019-жылдын 30-июлундагы № 377 “Кыргыз Республикасынын Мыйзамын ишке ашыруу боюнча чаралар жөнүндө” токтомун ишке ашырууда«Товардык кампалар жана кампа күбөлүктөрү жөнүндө» Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлигинин 2021-жылдын 24-августундагы №296 буйругу чыгып, Кыргыз Республикасынын аймагында кампа күбөлүктөрүн жүгүртүүгө киргизүү боюнча жумушчу топ түзүлгөн. Жумушчу топ тарабынан “Кампа күбөлүктөрү менен каржылоо” долбоорун ишке ашыруу боюнча иш-чаралар планы иштелип чыккан.
Жумушчу топ тарабынан иштелип чыккан жана ишке ашырылып жаткан “Кампа күбөлүктөрү менен каржылоо” долбоорун ишке ашыруу боюнча иш-чаралардын планы төмөнкүдөй негизги багыттардан турат:
1. Колдонуудагы ченемдик укуктук базаны өркүндөтүү боюнча чаралар;
2. Кампалардын электрондук реестрин жана кампа күбөлүктөрүн түзүү боюнча иш-чаралар;
3. Кампа чектери менен иштөө процессине катышкан тараптарды маалымдоо жана окутуу боюнча иш-чаралар;
4. Банк секторунда бул продуктуну каржылоо жана жылдыруу боюнча чаралар;
5. Пилоттук долбоорду иштеп чыгуу жана ишке ашыруу боюнча иш-чаралар.
Бул топ 2020-жылы түзүлүп, иштен башташы керек болчу, бирок пандемия өзүнүн терс таасирин тийгизди. Пландын негизги иш-аракети болуп Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлиги, Финансылык көзөмөл кызматы жана банктар ортосунда кампаларды жана складдык күбөлүктөрдү каттоо үчүн интеграцияланган маалыматтык системаны түзүү болуп (кампалардын реестри жана складдык чектердин реестри) саналат. , ага ылайык складдык квитанцияларды жүгүртүүнүн бардык процесси санарип форматында жүргүзүлөт.
Мындай маалыматтык системаны түзүү Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлигинин Айыл чарба долбоорлорун ишке ашыруу бөлүмү тарабынан каржыланат.
Бул иш-чаралардын планын ишке ашыруу процессинде кампа чектеринин жүгүртүүсүн киргизүү боюнча пилоттук долбоорду иштеп чыгуу жана ишке ашыруу зарылчылыгы келип чыкты.
Бул долбоордун алкагында жок дегенде бир банкты, бир кампаны жана айыл чарба өндүрүүчүлөрүн тартуу зарыл (бул көбүнчө кампанын же банктын кардарлары).
«Кыргызстан банктар союзу» Юридикалык жактардын Ассоциациясынын банктардын жетекчилиги менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзүп, долбоорго катышуу үчүн кызыктар банктарды аныктайт. Кыргыз Республикасынын Айыл чарба министрлиги өз кезегинде товардык кампалардын бирдиктүү реестрине каттоо үчүн, айыл чарба продукциясынын кампаларын тартуу боюнча иштерди баштайт.
Ошондой эле пилоттук долбоордун алкагында долбоорго катышуучу банкка кампа квитанциясын күрөө менен баштапкы жеңилдетилген пайыздык чен боюнча кредиттерди берүү үчүн финансылык каражаттарды бөлүү зарыл.
Бул пилоттук долбоор, биринчиден, бул финансылык продуктуну – “кампа күбөлүгүнүн күрөөсү” боюнча каржылоону ишке киргизүүгө мүмкүндүк берсе, экинчиден, бул жергиликтүү агроөнөр жай тармагын колдоонун эффективдүү механизми экенин иш жүзүндө көрсөтөт.
Эң негизгиси, пилоттук долбоор мыйзамдарды талдап, дагы кандай институционалдык да, мыйзамдык да өзгөртүүлөр зарыл экенин түшүнүүгө мүмкүндүк берет.
Кампаларды жана кампа күбөлүктөрүн каттоо үчүн маалыматтык системаны (кампалардын реестри жана кампа күбөлүктөрүнүн реестри) түзүүдө электрондук реестрлерди жана кампа күбөлүктөрүн жүргүзүүнүн тартибин жөнгө салуучу Кыргыз Республикасында колдонуучу мыйзамдарында бир катар кемчиликтер аныкталган. складдык күбөлүктөрдүн документтик эмес формасы. Буга байланыштуу учурда кампа чектери боюнча Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына өзгөртүүлөрдү киргизүү боюнча документтердин пакети иштелип чыгууда.
Ошондой эле, «Кампа күбөлүктөрү менен камсыздалган каржылоо» долбоорун ишке ашыруу боюнча иш-чаралар планына ылайык, 2022-жылдын 18-майында кампа дүмүрчөктөрү менен иштөө процессине катышкан бардык тараптар үчүн тегерек стол өткөрүлдү. Бул иш-чарада «Банктар союзу» Юридикалык жактардын Ассоциациясынын кампа дүмүрчөктөрүн жүгүртүү боюнча электрондук порталдын ишин сунуштады. Портал аркылуу банктардын маалымат чогултуу ишин жөнөкөйлөтүү максатында катталган кампалар жана кампа күбөлүктөрү боюнча маалымат алмашууну көздөйт.
Ошондой эле бул иш-чарада ал кампа күбөлүктөрүн жүгүртүү боюнча укуктук мамилелердин ар бир катышуучусуна көзөмөлгө алынган аймакта кандай иштер жүрүп жатканын, кандай көйгөйлөр бар жана аларды чечүүнүн жолдорун айтылды. Мисалы, КР Айыл чарба министрлиги кампаларды каттоо процесси кандай жүрүп жатканын, канча кампа даяр жана/же кампа күбөлүктөрүн берүүгө кызыкдар экендигин айтып берди.
Финансылык көзөмөл кызматы кампа күбөлүктөрдүн бланктарын иштеп чыгуу жана кампа күбөлүктөрүнүн бирдиктүү реестрин түзүү боюнча иштерди алып барат. Айыл Банк өз кезегинде кампа күбөлүктөрү жана орун алган тобокелдиктер менен камсыздалган каржылоого даярдыгы тууралуу айтты.
Тегерек столдун жыйынтыгы боюнча, кампа дүмүрчөктөрү менен иштөө процессинин бардык катышуучулары анын иштөө механизмин жана аны ишке ашыруунун зарылдыгын толук түшүнө бербейт деген тыянак чыгарууга болот. Бул көйгөйдү чечүү үчүн пилоттук долбоор керек.
2022-жылдын 21-октябрында «Евразия экономикалык биримдигинин алкагында айыл чарба продукцияларына кампа сертификаттарын берүү (чыгаруу), жүгүртүү жана сатып алуу эрежелери жөнүндө» макулдашууга кол коюлган.
Келишим кампа күбөлүктөрүн жүгүртүүгө жана сатып алууга бирдиктүү мамилелерди, кампа сактоонун мамлекеттик типтүү келишимине талаптарды, кампага кампа күбөлүктөрүн берүү (берүү) укугун белгилейт.
Документ Евразия экономикалык бирлигинде кампа күбөлүктөрү менен иштөө практикасын өнүктүрүүгө багытталган жана аларды ЕАЭБ мамлекеттери тарабынан бул чөйрөдөгү бирдиктүү талаптардын негизинде өз ара таанууну карайт.
Документ ошондой эле бул чөйрөдө мамлекеттик контролду камсыз кылуунун багыттарын, ошондой эле кампа күбөлүгүндө камтылууга тийиш болгон милдеттүү маалыматтарды бекитет.
